Een pluriform aanbod
2020 stond in het teken van de verdeling van de meerjarige subsidies in het kader van de Cultuurnota 2021-2024 en het uitvoeren van nieuwe en aangepaste subsidieregelingen. Zo stimuleren we een gevarieerd en vernieuwend cultuuraanbod voor iedereen, in alle Utrechtse wijken. Deze veelzijdigheid kwam ook naar voren in kunst in de openbare ruimte en andere culturele programma’s in de stad. De belangrijkste ontwikkelingen:
- De vierjarige subsidies op basis van de Cultuurnota ‘Kunst kleurt de stad’ zijn verdeeld. In totaal is voor 18,6 miljoen euro aangevraagd, daar waar 13,8 miljoen euro beschikbaar was (dat is exclusief TivoliVredenburg, de Stadsschouwburg Utrecht en het Centraal Museum). De commissie Comvalius bracht in juni haar adviesrapport ‘Nieuwe kleuren op een rijk palet’ uit. Met de nota subsidieverdeling nam het college het advies van de commissie integraal over, met een aanpassing wat betreft de hoogte van de subsidie aan het Literatuurhuis. In de periode 2021-2024 wordt het bestaande Utrechtse cultuurlandschap verrijkt met tien zeer uiteenlopende nieuwe culturele instellingen waaronder Museum van Zuilen, het What You See festival, Set up, 155 en de Illusionary Rockaz Crew.
- Het college heeft het advies van de Commissie Gehrels over de Cultuurnota-aanvraag 2021-2024 van TivoliVredenburg in zijn geheel overgenomen. Dit betekent dat we de jaarlijkse bijdrage van 0,2 miljoen euro voor de verbreding van op diversiteit gerichte programmering doorzetten. Het budget van 0,5 miljoen euro voor de versterking van zakelijke aspecten bouwen we de komende vier jaar af. De raad heeft dit besluit bij de Programmabegroting 2021 bekrachtigd.
- We hebben voor het eerst de mogelijkheid geboden een tweejarige subsidie cultuur aan te vragen, voor de periode 2021-2022. Met de tweejarige subsidie dichten we de kloof tussen de eenmalige impuls- en projectsubsidies en de vierjarige subsidie vanuit de Cultuurnota. Achttien culturele organisaties deden hiervoor een aanvraag, waarvan acht aanvragen zijn gehonoreerd. Appeltaartconcerten, ISM&HEIT, Mooie Woorden, Sounds Like Touch, Pynarello, iona&rineke, Kunstbende Utrecht en Catching Cultures Orchestra krijgen de komende twee jaar subsidie.
- Na een terugval in het aantal aanvragen tijdens de eerste lockdown, zijn er in de tweede helft van het jaar weer veel aanvragen voor een projectsubsidie ingediend. Veel culturele organisaties en makers konden met een projectsubsidie direct inspelen op de coronacrisis. Zo zijn er verschillende projectsubsidies verstrekt voor podcastreeksen, artistieke wandelingen en online presentaties.
- Van 16 juni tot 1 september was de regeling voor impulssubsidies aangepast, waardoor meer culturele organisaties en makers gebruik konden maken van dit snelloket voor subsidies tot 2.500 eureo. In totaal zijn er dit jaar 43 impulssubsidies verleend, voor activiteiten die uiteenlopen van een kunstexpositie op een flat in Overvecht tot een muziekvoorstelling voor kinderen en van experimenteel theater tot culturele programmering in buurthuizen.
- Eind 2020 is een rapport opgeleverd over Fair Practice in de Utrechtse cultuursector, waarin naar voren kwam dat de Fair Practice Code in toekomstige culturele programma’s onverminderd prioriteit moet hebben. De aanbevelingen aan de gemeente, gericht op verdere kennisdeling, pakken we op door in overleg met de sector en met relevante partijen op het gebied van de Code dialoogsessies in de stad te faciliteren. De aanbevelingen ten aanzien van verdere monitoring van de code nemen wij mee als onderdeel van de tussentijdse visitatieprocedure van de Cultuurnota-instellingen.
- In afstemming met Ruimte en partijen in de stad heeft de Adviescommissie Beeldende Kunst en Vormgeving een inhoudelijk concept ontwikkeld voor een langlopend kunstprogramma voor de gebieden Merwedekanaalzone, Beurskwartier en Lombokplein. Dit concept vormt onderdeel van de Uitvoeringsnota 2021-2030.
- Het kunstprogramma Kunst in het Stationsgebied is in de afrondende fase. Met Klépierre hebben we overeenstemming bereikt over een nieuwe plek aan de Catharijnesingel voor de Theepot van Lily van der Stokker. Voor het Jaarbeursplein lopen er twee kunstprojecten.
- Er zijn vijf kunstwerken in de openbare ruimte opgeleverd:
- Rain Drain Digger door Superuse Studio voor basisschool SO Fier
- Horismos door Studio Ossidiana voor Kindercentrum en OBS Haarzicht;
- De Gouden Berg door Noor Nuyten als nieuw ontwerp voor de Filmprijs van de stad Utrecht
- Center I en Center II van Irina Birger voor Buurtcentrum Hoge Weide
- De Snip op het dak van de Parkeergarage Berlijnplein, onderdeel van een groen kunstwerk genaamd Weidsheid door Studio Broos.
- Onder de titel ‘Utrecht Leest’ is er vanuit Utrecht UNESCO City of Literature met verschillende partners hard gewerkt aan een stedelijk programma om het leesplezier onder jongeren te vergroten. Uitgangspunt hierbij is dat de culturele sector creatieve vormen vindt om jongeren met meer plezier aan het lezen te krijgen om daardoor onder andere de latere kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. Op basis van deze plannen en samenwerkingen krijgt de organisatie achter Utrecht UNESCO City of Literature in 2021 een definitieve vorm.
Ruimte voor ontwikkeling
In onze groeiende stad is er ook het afgelopen jaar veel aandacht geweest voor het vinden en realiseren van de juiste plekken voor kunstenaars en culturele organisaties. De belangrijkste ontwikkelingen:
- Op het Berlijnplein is dit jaar relatief veel te doen geweest. RAUM organiseerde onder andere een coronaproof Camping RAUM vol laagdrempelige activiteiten voor stad en wijk, en het verdiepende stadsonderzoek Living Apart Together rondom de toenemende eenzaamheid in steden, met website, expositie en publieksprogramma. De bij Berlijnplein betrokken partijen presenteerden zich voor het eerst gezamenlijk, zowel fysiek als online, in het driedaagse festival er was geen reden voor contact. Vanwege de coronacrisis hebben lang niet alle plannen van RAUM en het NUT doorgang kunnen vinden.
- DePlaatsmaker leverde in de eerste helft van 2020 haar tijdelijke en volgens circulaire principes ontworpen paviljoen op, dat plek bood aan Jonge Honden, RAUM, het NUT en de Buurtwerkkamer. Op 7 november ontstond er een brand in het paviljoen van DePlaatsmaker, die de locatie onherstelbaar verwoestte. Naar aanleiding van de brand is er veel steun geweest vanuit de wijk en van (culturele) instellingen in de rest van de stad. De Berlijnpleinpartners hebben hierin ook veel saamhorigheid en veerkracht getoond. DePlaatsmaker gaat de paviljoens herbouwen. De inschatting is dat de herbouw eind 2021 gereed is.
- De verbouwing bij poppodium de Helling is gestart. Er is groot onderhoud uitgevoerd aan het dak inclusief het plaatsen van zonnepanelen. Hierna volgt het vernieuwen van de luchtbehandeling. De planning is dat het (onderhouds)project in 2021 gereed zal zijn.
- Begin 2020 is door de trekkers van Kytopia geconcludeerd dat het een onmogelijke opgave bleek om voor het gehele collectief huisvesting te vinden. Dit betekende dat Kytopia als collectief ophield te bestaan en dat nu in kleinere clusters wordt gezocht naar passende huisvesting. Ondanks dat dit een enorm verlies is, betekent het ook dat er ruimte is ontstaan voor een nieuwe manier van zoeken. Die resulteerde dit jaar in een plek in de Werkspoorfabriek, waar zes studio’s gerealiseerd worden. Het gaat om vier vaste studio’s die gebruikt worden door vijf muzikanten uit voormalig Kytopia en twee studio’s die voor korte of langere tijd te huur komen. Met het vaststellen van de Programmabegroting 2021 is budget gereserveerd om de komende jaren een investeringsbijdrage te kunnen leveren aan meer van soortgelijke initiatieven.
- De voorbereiding van de verbouwing van de boerderij van De Vrijstaat is gestart en volgens planning verlopen. De renovatie start in de tweede helft van 2021 en moet in 2022 gereed zijn.
- Nadat het investeringsbesluit eind 2019 in de gemeenteraad is genomen, is afgelopen jaar gewerkt aan de uitwerking van de plannen voor De Machinerie. Zo is de organisatorische constructie en de juridische samenwerking tussen de eigenaar van het pand, de gemeente en stichting De Machinerie verder uitgewerkt en zijn de plannen van een voorlopig ontwerp verder doorontwikkeld richting definitief ontwerp. Dit traject heeft vanwege Corona wel de nodige vertraging opgelopen. Om de investeringsbijdrage daadwerkelijk beschikbaar te kunnen stellen moet eerst aan alle voorwaarden die in het raadsvoorstel gesteld zijn, voldaan worden.
- De Proeftuin Eeuwig Jong, waarin we in de regio op zoek gaan naar oplossingen om eeuwenoud erfgoed op een goede en slimme manier te koppelen aan jonge en innovatieve makers, is in volle gang. We leren van het proces, ook als zaken niet lukken, en streven in 2021 naar het op gang brengen van drie proeftuinlocaties.
Corona
2020 was een jaar waarin de coronacrisis met een schok de volledige culturele sector heeft ontregeld. In één klap was veel ineens niet meer mogelijk en lag de culturele sector in puin. De lockdowns en reisbeperkingen gooiden bijvoorbeeld het circuit van concerttournees en kunstbruiklenen in de war. Festivals als Oude Muziek, Le Guess Who? en Tweetakt, waar de stad zich normaal gesproken op kan verheugen, konden dit jaar niet doorgaan. Met het voortduren van de crisis komt de cultuur steeds meer onder spanning te staan. De afstandsregels beperken het bezoek en trekken daarmee stevig opgebouwde verdienmodellen omver. De onzekerheid over het tijdspad waarop versoepelingen zijn te verwachten maakt het vooruitplannen van de cultuuragenda in veel gevallen onverantwoord. Onderdelen van de culturele sector die werken met een winstoogmerk, zoals de nachtsector, galerieën en boekhandels, hebben het zwaar omdat zij vaak niet voor overheidssteun in aanmerking komen.
Ondanks deze zware tijden laten kunstenaars, artiesten, docenten en culturele organisaties zich niet zomaar uit het veld slaan en vonden zij verrassende nieuwe wegen om hun werk bij het publiek te brengen. Onmiddellijk na de start van de lockdown in maart reageerde de culturele en creatieve sector met ongekende creativiteit en aanpassingsvermogen op de nieuwe situatie. Ook al kunnen de gevonden alternatieven de normaal zo bloeiende sector niet vervangen, het is goed om te zien dat daar waar de problemen groot zijn, ook veel moois ontstaat. Een aantal voorbeelden uit de stad:
- Het Centraal Museum toonde met de overzichtstoonstelling Tranen van Eros het werk van Utrechts enige surrealist Joop Moesman en later in het jaar de tentoonstelling ‘De ommuurde stad over de geschiedenis van de stadsverdediging van Utrecht. Beide tentoonstellingen kregen tussentijds te maken met verdere aanscherpingen van de regels, waardoor de tentoonstellingen slechts beperkt toegankelijk waren voor het publiek. Net als bij de overige musea, zien we dat dat z’n weerslag heeft gehad op de bezoekersaantallen, die meer dan gehalveerd zijn.
- De Stadsschouwburg Utrecht maakte in 2020 een vliegende start, met een zaalbezetting van 85% in de eerste tien weken. Uiteindelijk heeft de schouwburg dit jaar 30% van het aantal bezoekers in 2019 bereikt. De organisatie heeft zicht telkens gericht op wat wél mogelijk was. Dat vergde veel flexibiliteit van medewerkers en theatermakers, maar op de momenten dat het mogelijk was wist het publiek snel weer de weg naar de schouwburg terug te vindenDe bezoekers waren blij weer van cultuur te kunnen genieten en waren tevreden over de getroffen maatregelen op de locatie. Het jaar eindigde met de opname van de oudejaarsconference van Youp van ’t Hek, vlak voor de derde lockdown. Op oudjaarsavond was hierdoor de Stadsschouwburg Utrecht in huiskamers in heel Nederland te aanschouwen.
- TivoliVredenburg is zo succesvol qua publieksinkomsten dat de organisatie door Corona daardoor ook fors in de financiële problemen is gekomen. Dankzij noodsteun van het rijk, de provincie en de gemeente wordt de schade enigszins beperkt. Veel activiteiten konden vanzelfsprekend niet doorgaan zoals bedacht, veel festivals hebben hun programma’s moeten aanpassen en deels moeten uitstellen. Ook heeft de organisatie van een grote hoeveelheid zzp’ers op z’n minst tijdelijk afscheid moeten nemen. TivoliVredenburg vindt het belangrijk om zijn rol voor het publiek in de stad en regio en voor de vele ensembles, orkesten en musici zo veel mogelijk te blijven vervullen. Dat is vertaald in vernieuwende concepten, zoals Walk the Line waarbij een beperkt publiek langs een reeks concerten in de diverse zalen trekt en een forse uitbreiding van livestream concerten. Al met al levert dat naar verhouding nog een aardig aantal fysieke en vooral online bezoekers op.
- Het Nederlands Film Festival vierde dit jaar zijn 40e editie en wilde daarmee eigenlijk groots uitpakken. In maart is gelijk al in verschillende scenario’s toegewerkt naar het festival eind september, begin oktober. Uiteindelijk leidde dat tot een totaal aangepast programma met premières door het hele land om reisbewegingen en geconcentreerde aantallen bezoekers te beperken en tegelijk het bereik van de Nederlandse film te vergroten. Midden in het festival werden de maatregelen van 1,5m afstand naar maxima van 30 bezoekers teruggebracht en was er grote onduidelijkheid over de uitzonderingsmogelijkheden. Dit had effect op premières en ook op de uitreiking van de Gouden Kalveren. Het festival is enorm wendbaar gebleken en heeft ondanks alle uitdagingen een mooie editie neergezet.
- De jaarlijkse muziekconferentie No Man’s Land vond dit jaar geheel online plaats. Er waren vijf kanalen met meer dan 40 crash courses, expertpanels, inspiratiesessies en showcases, waardoor het publiek elkaar kon ontmoeten en met elkaar in gesprek kon gaan.