4.1 Zorgdragen voor de instandhouding van monumentale en cultuurhistorische waarden als integraal onderdeel van de aantrekkelijke stad

Ruimtelijke projecten
Wij hebben bijgedragen aan de RSU, de omgevingsvisie binnenstad en diverse ruimtelijke projecten zoals het bestemmingsplan Voordorp/ Voorveldsepolder en NRU, omgevingsvisie USP, de Tuinen van Moreelse, toekomstvisie parkeergarage Springweg, intentiedocumenten High Five, tuincentrum Overvecht, Pieter Baan Centrum en  bestemmingsplan Gruttersdijk. En aan projecten met cultuurhistorisch groen: bij Park de Watertoren, park de Gagel, Park Transwijk, Marco Poloplantsoen en de Maliebaan. Wij hebben ons ingezet voor externe subsidies zoals voor het Malieblad en voor Lunettenpark, die subsidie is toegekend. Wij droegen vanuit erfgoed bij aan de Sustainable Development Goals.

Begeleiden, toetsen en ondersteuning instandhouding gebouwd erfgoed

• Wij hebben voor 255 plannen advies uitgebracht voor beschermde monumenten, beschermde stadsgezichten, energiebesparing, financieringen en subsidies.
• Wij hebben bij 176 aanvragen omgevingsvergunning voor het wijzigen van een beschermd monument de monumentenaspecten afgehandeld, waarbij wij in de meeste gevallen bouwhistorische rapporten hebben opgesteld.
• Voor monumenten in gemeentelijk bezit hebben wij bijgedragen met restauratietechnische kennis voor de restauratie van de Domtoren, bijgedragen aan herbestemming van Landhuis Oud Amelisweerd en van enkele boerderijen en aan herstel en herbestemming van forten, waaronder voor de Lunetten; ook is geadviseerd over herstel van het kunstwerk Herderplein. Tevens droegen wij bij aan de Erfgoedvisie voor ons monumentale bezit, samen met de gemeentelijke beheerders van dit vastgoed.
• De inventarisatie van de architectuur van na 1965 hebben wij vrijwel afgerond.
• Wij hebben acht subsidies voor duurzame monumenten (DuMO) verstrekt en acht grote projecten begeleid voor het energiezuinig maken van monumenten.
• Herziening van de richtlijnen voor zonnepanelen op monumenten en in de beschermde gezichten hebben wij voorbereid, evenals herziening van de regeling voor financieringen uit het Utrechts Restauratiefonds.
• Voor drie monumentale kerkgebouwen hebben wij de herbestemming begeleid en twee herbestemmingsprofielen opgesteld, vooral gericht op nevengebruik ten behoeve van de exploitatie.
• Een voor monumenten passende kleurstelling bij restauratie- en onderhoudswerkzaamheden draagt bij aan het stadsbeeld, daarvoor zijn 38 kleuradviezen uitgebracht.
• Voor restauratie van gemeentelijke monumenten en voor energiemaatregelen hebben wij drie financieringen uit het Utrechts Restauratiefonds verstrekt.
• De restauratie van de Domkerk hebben wij begeleid en evenals rijk en provincie gesubsidieerd.

Archeologische monumentenzorg

• Wij hebben als onderdeel van de actualisering van ons erfgoedbeleid een nieuwe Archeologische Beleidskaart opgesteld. Invoering van het nieuwe instrumentarium is voorzien gelijktijdig met de inwerkingtreding van de Omgevingswet in 2022.
• Wij hebben de kennis van het archeologisch erfgoed ingezet bij ruimtelijke plannen; bij actualisatie van bestemmingsplannen zijn in speciale paragrafen de archeologische waarden van het gebied aangegeven.
• Op basis van de Verordening op de Archeologische Monumentenzorg hebben wij negentien vergunningen voor proefsleuvenonderzoek en definitief onderzoek (incl. archeologische begeleiding) afgehandeld.
• Wij hebben zes Programma’s van Eisen en 29 Plannen van Aanpak geschreven c.q. beoordeeld ten behoeve van diverse vooronderzoeken, waarmee wij de kwaliteit van de uitvoering en verslaglegging daarvan willen borgen. Het gaat om bureauonderzoeken (twee), bureauonderzoek en verkennend booronderzoek (dertien), Verkennend/karterend booronderzoek (acht) en proefsleuvenonderzoek (zes).
• Wij hebben in eigen beheer dertien archeologische begeleidingen en opgravingen en negen noodwaarnemingen uitgevoerd. Hiervoor zijn dertien programma’s van Eisen en Plannen van Aanpak geschreven en beoordeeld.
• Wij hebben 264 adviesverzoeken omgevingsvergunning geadviseerd en getoetst aan de Verordening op de Archeologische Monumentenzorg. Doordat wij structureel inzetten op voorlichting, advisering en vooroverleg bij planvorming en vergunningaanvragen zijn veel initiatiefnemers zich bewust van de archeologische waarden in de ondergrond van hun plangebied.

Publieksbereik

• Met steun van het Mondriaanfonds hebben wij een projectplan opgesteld voor enkele uitbreidingen van de programmering en presentaties in Castellum Hoge Woerd, bestaande uit een inrichting voor tijdelijke exposities (‘FlexExpo’), een verrijkte educatieve schil rond de bestaande ArcheoHotspot (‘ArcheoLab’) en een presentatie van houtvondsten uit Leidsche Rijn (Houtkamer) als lokale uitwerking van de geplande Visitor Hub voor het aanstaande Werelderfgoed van de Limes. Met steun van fondsen en de provincie hebben wij de dekking van het projectplan rond gekregen.
• Wij hebben DOMunder financieel ondersteund en de activiteiten van Kerken Kijken Utrecht, Open Monumentendag en de Historische Vereniging Vleuten, De Meern Haarzuilens en Leidsche Rijn gesubsidieerd. Kerken Kijken en de Open Monumentendag konden in beperkte mate doorgaan, door de coronacrisis.
• De Museumgids Castellum Hoge Woerd hebben wij uitgebracht en inhoudelijk bijgedragen aan vijf publicaties van externen.
• Wij droegen bij aan artikelen zoals de serie in DUIC over jong erfgoed en een artikel over concept en realisatie Castellum Hoge Woerd
• Voor vier exposities droegen wij inhoudelijk bij of maakten zelf een tentoonstelling (Domtoren, Centraal Museum, bibliotheek Neude, school Haarzicht).
• Wij hielden informatiebijeenkomsten, vanaf maart in de vorm van webinars over de nominatie werelderfgoed Romeinse Limes, inventarisatie van jong erfgoed en over energiezuinige monumenten (met Jouw Huis Slimmer).
• Bijzondere perspresentaties waren er voor de restauratie van de Hamtoren, een opgraving van de Tolsteegpoort en een opgraving van skelet in de Oudwijkerdwarsstraat.
• Wij zorgden voor vier visualisaties en informatievoorziening in de openbare ruimte, zoals bij herbestrating ter plaatse van de Tolsteegpoort en de Weerdpoort.
• Twee erfgoedroutes zijn in voorbereiding, maar zijn deels vertraagd door de crisis: verbeelding van Vredenburg en Rondje Singel
• De website erfgoed.utrecht.nl is verder ontwikkeld, als verhalenportaal rond erfgoedthema’s en met verwijzing naar diverse onderzoeksrapportages.
• De erfgoedspecialisten verzorgden vijftien lezingen en rondleidingen en droegen bij aan reportages op TV in de stad en de regio.
• Wij zijn nauw betrokken bij diverse samenwerkingsverbanden van erfgoedinitiatieven die het Utrechtse erfgoed beleefbaar maken, zoals initiatieven rond Utrecht 900 jaar, het historisch museum 2.0, publiekstoegankelijk maken van Paleis Lofen en het zichtbaar maken van de Unie van Utrecht. Wij waren mede-organisator van de Nacht van de Utrechtse Geschiedenis.

Corona
De coronacrisis had ook effecten voor het erfgoed. Sluiting en het wegvallen van toeristisch bezoek zorgden voor een grote inkomstenderving voor kasteel en park De Haar, DOMunder en andere bijzondere erfgoedlocaties. Monumentale religieuze gebouwen werden aanzienlijk minder gebruikt, diensten werden veelal digitaal gehouden en concerten, verhuur en toeristisch bezoek vonden maar zeer beperkt plaats. Wij hebben als onderdeel van een noodpakket voor culturele instellingen ook  voor erfgoed een regeling ingesteld. Daarentegen konden onderhouds- en restauratiewerkzaamheden aan monumenten wel doorgaan evenals archeologisch en bouwhistorisch onderzoek. Contact met eigenaren was vaak digitaal en minder ter plaatse in de monumentale panden.  
De crisis had ook tot gevolg dat het besluit over de aanwijzing van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als werelderfgoed nog niet is gevallen, de vergadering van het Unesco-comité is met een jaar tot medio 2021 uitgesteld. Dan is ook het besluit over de nominatie van de Romeinse Limes te verwachten.